انسان، گرگ انسان، رمضان

امروز روز اول دومین ماه رمضان در پارس جنوبی است. به یاد دارم که سه سال پیش وقتی در کارخانه ای در 30کیلومتری جنوب تهران کار می کردم و ماه رمضان روزه گرفتم مطلبی نوشتم. پس از سه سال بی مناسبت ندیدم تا باز نشرش کنم اما شاکله متن را درخور ندیدم. به همین سبب برآن شدم تا دوباره مطلب را با همان عنوان بازنویسی کنم.

 

انسان، گرگ انسان، رمضان

امسال دومین سال است که ماه رمضان را در پارس جنوبی روزه می گیرم. روزه داری در تابستان راحت نیست و صد البته در گرمای جهنمی اینجا با گرمای 40-50 درجه هوا کاری طاقت فرسایی است. البته نه برای من کارفرما که کل یوم در خنکای کولرگازی نوشته هایم را بازنویسی می‌کنم، بلکه برای آن کارگری که در این جهنم مجسم، روی ورقهای سیاه آهن که دمایشان بعضاً به 70 درجه می رسد گرمای طاقت فرسای جوشکاری یا برشکاری را آن هم در لباسهای مخصوص تحمل می‌کند. قبلاً در رفتار برخی از روزه‌داران مداقه کرده بودم و امسال هم همینطور و متأسفانه صحنه های ناخوشایند زیادند.

درست است که روزه داری در این گرماگرم تابستان سخت است و در گرسنگی و تشنگی، ساعات طولانی روز بیشتر کش می آید اما شخصاً این سختیها را مجوزی برای برخی اعمال ناخود آگاه روزه داران نمی دانم. از آن جهت می گویم ناخود آگاه که عزیزان هم صنف من چنان از فرط گرسنگی همه چیز یادشان می رود که اصل روزه داری را فراموش می کنند. به نظر من اصل روزه داری در تفکر به بدیهیات است. دقیقاً وقتی کاری برایمان عادت می شود از آن دست می کشیم تا برای انجام مجدد آن کمی فکر کنیم. به نوعی با برهم زدن عادتهای روزمره، ناخودآگاهی در ارتکاب آنها را به صورت خود آگاه در می آوریم. واژه خودآگاهی در اعمال را از این جهت بکار بردم چون به چشم خود دیده‌ام که برخی مردم در بعضی از رفتارههایشان چنان ناخودآگاه و بدون رعایت و بی ملاحظه عمل می کنند که شگفتی آدمی را برمی انگیزد. این ناخودآگاهی و بی ملاحظگی حتی در برخی اوقات لحظه های تلخی را در دوستیهای ریشه دارم با رفقای 10 ساله ایجاد کرده است. یکی از دلایل دست کشیدن از خوردن و خوابیدن و آمیزش طی روز در ماه رمضان خودآگاهی در اعمال روزمره و ناخودآگاه است. با برهم زدن عادت روزمره خوردن، خوابیدن، نوشیدن به این اعمال بیشتر بیندیشیم و البته که خوردن و آمیزش هم نمادی بیش نیست از تمامی اعمال روزمره ای که در روز ناخود آگاه و بدون تفکر و مداقه انجام می‌دهیم. نگاه کردن، حرف زدن، گوش کردن، راه رفتن و هر عمل دیگر. شاید این جمله که گفته شده باید اعضا و جوارح هم روزه باشد به این معنی است که در هر عملی هرچند بدیهی تفکر کنیم و خودآگاهی داشته باشیم. آیا هر کلامی را باید به زبان آورد؟ هر چیزی را که به گوش می رسد گوش داد؟ به هر چیزی که در دیدرس است نظر دوخت و چشم را درویش نکرد؟ آیا نباید نفس را کنترل کرد و افسار آن را در دست گرفت؟ رمضان و روزه‌داری بهترین فرصت برای معتقدین به روزه‌ است تا خودآگاهی در بدیهیات را تمرین کنند. برای رسیدن به این هدف لازم است تمرکز ذهن را از ضعف و خستگی به اعمال منتقل کنند.

به رأی العین دیده‌ام گرسنگانی (نه روزه داران) را که در پایان روز برای زودتر رسیدن به سفره غذا (نه افطار) و فرونشاند گرسنگی با چهره‌های در هم و ابروهای گره خورده به چه اعمال قبیحی دست می زنند. هنگام رانندگی برای دقیقه‌ای زودتر رسیدن حقوق روزه‌داران دیگر را ضایع می کنند. حین رانندگی به دیگران بددهنی می کنند. در اتوبوس یا مترو همدیگر را هل میدهند و مراعات پیران، خرد سالان یا حتی بانوان باردار را نمی‌کنند. فقط برای اینکه گرسنگی، تشنگی و گرما طاقتشان را طاق کرده. اعصابشان خرد شده و بهانه هایی دیگر. خوشبختانه نمونه هایی که حتی به بدیهیاتی چون خوردن و نوشیدن در اوج گرسنگی هم فکر می کنند و کنترل نفس را در دست دارند کم نیست. چنین افرادی الگوی خوبی برای روزه دارانی مثل من‌‌اند.

کسی که بعد از سه روز تشنگی و بی آبی در گرمای خرداد ماه بیابانهای عراق بعد از نبردی طاقت فرسا به آب گوارای رودخانه دست پیدا می کند اگر مثل من روزه‌دار کنترل نفس نداشته باشد و از روزه‌داری تنها گرسنگی را تجربه کرده باشد ناخود آگاه دردم سر در آب فرو می‌برد و تمام حجم معده را پر از آب می کند. خوشبختانه مثالهای تاریخی از کسانی که در مواردی اینچنین خودآگاهی خود را حفظ می کنند کم نیستند. کسی که در شرایط فوق الاشاره خودآگاهی اعمالش را نگاه داشته اگر مشتی آب از رود بردارد علی رغم نبود هیچ مانع عقلی، شرعی و عرفی ای از نوشیدن امتناع می کند و با همین کار در تاریخ جاودانه می شود و لقب پدر فضل و ادب می گیرد. ابولفضل. حتی در نمونه ای بارزتر خانواده‌ای که سه روز روزه گرفته با حفظ خودآگاهی در اعمال بدیهی خویش و بخشیدن تنها وعده افطار خود به مسکین و یتیم و اسیر شأن نزول آیه «وَ یُطعِمونَ الطَّعام» و مصداق آیه«اِنَّما یُطعِمُهُم لِوَجهِ اللّه» می گردد. رمضان برای روزه داران ماه تمرین گرفتن افسار نفس و خودآگاهی در اعمال است. دو عامل مهم که در آموزه‌های دینی طهارت و حضور نام گرفته اند.

پروردگارا درماه رمضان توفیقمان ده تا اعمالمان از رنج جسمی به تمرین کنترل و خودآگاهی (یا همان طهارت و حضور) ارتقا یابد. آمین